November 17, 2020
Στο δεύτερο εγκλεισμό, η ψυχική υγεία μπαίνει σε πρώτο πλάνο
Μιλήσαμε με την ψυχολόγο, Εύα Κορομηλά, αναφορικά με τις επιπτώσεις του δεύτερου εγκλεισμού στην ψυχική υγεία της ελληνικής κοινωνίας.
Λύπη, φόβος, θυμός. Τρία συναισθήματα που περιγράφουν άριστα την περίοδο του πρώτου εγκλεισμού, η οποία -εκτός από συνταγές για banana bread- συνοδεύτηκε και από μία συνειδητοποίηση πως τελικά δεν είμαστε άτρωτοι. Ένα ισχυρό πλήγμα στον εγγενή ναρκισσισμό μας, από μία αόρατη και μη ελεγχόμενη απειλή. «Η συνθήκη της πρώτης καραντίνας υπήρξε ένα ακραίο και στρεσογόνο γεγονός: ήταν η συνέχεια στην ξαφνική και βίαιη παρουσία ενός άγνωστου ως τότε ιού. Ο αναγκαστικός εγκλεισμός κινητοποίησε πρωτόγνωρα για πολλούς συναισθήματα όπως διωκτικά άγχη, απειλή ακόμα και από τους δικούς μας άλλους («μήπως με κολλήσει;») , ανασφάλεια. Σκέφτομαι τον άνθρωπο που συνομίλησα κάποια στιγμή: “ήμουν τόσο δυνατός και υγιής κι όμως ένα αόρατο πράγμα με έβαλε κάτω”. Μέσα σε ελάχιστο διάστημα συνειδητοποιήσαμε με τον δύσκολο τρόπο ότι δεν είμαστε άτρωτοι ούτε παντοδύναμοι, ότι απειλούμαστε από κάτι αόρατο και μη ελεγχόμενο κάτι που φαίνεται να συνιστά πλήγμα στον ανθρώπινο ναρκισσισμό. Όπως τα νήπια που ξαφνικά διαπιστώνουν ότι δεν είναι το κέντρο του κόσμου και συνειδητοποιούν ότι χρειάζεται να κινητοποιήσουν κι άλλες δυνάμεις , κι άλλες άμυνες ώστε να αντισταθμίσουν αυτήν την απώλεια. Έτσι κι εμείς χρειάζεται να μετουσιώσουμε το αποτύπωμα του ναρκισσιστικού τραύματος της καραντίνας σε μια ευκαιρία μοναδική για τον καθένα», αναφέρει στο ελληνικό Playboy η ψυχολόγος Εύα Κορομηλά, η οποία συμμετέχει και στην Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για τον κορονοϊό.
Μέσω αυτής της ιδιότητας, θεωρείται το κατάλληλο πρόσωπο για να μας δώσει μία εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία από την αρχή της πανδημίας, τον πρώτο εγκλεισμό και μέχρι σήμερα. «Από τον Απρίλη που λειτουργεί η γραμμή τα τηλεφωνήματα που έχουμε δεχτεί είναι χιλιάδες (έως τις 5 Νοεμβρίου περισσότερες από 101.000 κλήσεις). Οι κλήσεις προέρχονται τόσο από ηλικιωμένους όσο και από νεότερες ηλικίες. Στην φάση του πρώτου εγκλεισμού τα συναισθήματα που κυριαρχούσαν ήταν εκείνα της λύπης, του θυμού και κυρίως του φόβου εμπρός στο ανοίκειο που βιώναμε. Με την άρση του lockdown ο φόβος φάνηκε να υποχωρεί αλλά παρατηρήθηκαν αρνητικά συναισθήματα για την οικονομία και την ανεργία. Στην παρούσα φάση υπάρχει αφενός η γνώση για τα μέτρα προφύλαξης αφετέρου παρατηρείται κάποιας μορφής κατάθλιψη, αυξημένο άγχος σε οικονομικό και προσωπικό επίπεδο, αισθήματα απομόνωσης, θυμού και λύπης για τους αυξανόμενους θανάτους. Αξίζει να ειπωθεί ότι, όλο αυτό το διάστημα, ειδικά κατά τις βραδινές ώρες, καλούν άνθρωποι που αντιμετωπίζουν συχνά κάποια ψυχική νόσο. Για αυτούς τους ανθρώπους η γραμμή λειτουργεί και σαν μια πρώτη επαφή με υπηρεσίες ψυχικής υγείας».
Από τον εγκλεισμό του «φόβου» στον εγκλεισμό της ψυχικής υγείας
Χωρίς αμφιβολία, ο πρώτος εγκλεισμός ήταν η «καραντίνα του φόβου». Εκείνο το «άγνωστο» που πρέπει να προφυλαχθούμε και δε γνωρίζουμε πολλά για τον αόρατο εχθρό Ωστόσο, ο δεύτερος εγκλεισμός, εύκολα μπορεί να χαρακτηριστεί ως η «καραντίνα της ψυχικής υγείας». Πλέον γνωρίζουμε σχεδόν τα πάντα για τον Covid-19 και τα μέτρα προφύλαξης που οφείλουμε να ακολουθούμε ευλαβικά, ωστόσο η κοινωνία μαστίζεται από άλλα προβλήματα: Όπως για παράδειγμα την επαγγελματική ανασφάλεια και το οικονομικό ζήτημα. Σε ποιο βαθμό επηρεάζει την ψυχική μας υγεία, ο εγκλεισμός και η ανασφάλεια που ήδη έχει χτυπήσει την πόρτα μας; «Το μέτρο του εγκλεισμού, αν και από το σύνολο των επιστημόνων κρίνεται ως επιβεβλημένο, ενδέχεται σε συνδυασμό με την συνεχιζόμενη απειλή που προέρχεται από την επέλαση της πανδημίας, και που σίγουρα περιλαμβάνει και την επαγγελματική ανασφάλεια, να προκαλέσουν έντονα και αρνητικά συναισθήματα εκτός από τον φόβο ή/και το άγχος: 1) Θλίψη και ανία: η διακοπή της εργασίας και των δραστηριοτήτων που νοηματοδοτούν τη ζωή, η μειωμένη επαφή με άλλα άτομα διαταράσσουν την ισορροπία μας με αποτέλεσμα η ασπίδα προστασίας που παλεύουμε να ενεργοποιήσουμε να εκφράζεται μέσα από συναισθήματα βαρεμάρας ή /και θλίψης. 2) Θυμός και εκνευρισμός: το αίσθημα της απομόνωσης αλλά και η επαγγελματική ανασφάλεια συμβαίνει να μας κάνουν να αισθανόμαστε ότι περιορίζεται η προσωπική μας ελευθερία. Έτσι, καταφεύγουμε σε αντιδράσεις θυμού, οργής απέναντι σε όσους πιστεύουμε ότι έχουν μερίδιο ευθύνης σε αυτό που βιώνουμε. 3) Στιγματισμός: αν κάποιος νοσεί ή έχει εκτεθεί στον ιό μπορεί να νιώθει στιγματισμένος από ανθρώπους που φοβούνται ότι θα κολλήσουν από εκείνον. Αντίστοιχα το ίδιο μπορεί να νιώθουν τα μέλη της οικογένειας του ατόμου ως η πιο στενή επαφή του», σχολιάζει χαρακτηριστικά η κυρία Κορομηλά τονίζοντας με εύστοχο τρόπο πως στην περίοδο που διανύουμε η ανησυχία κυριαρχεί κυρίως ως προς την οικονομία, την ανεργία και το αύριο. Το άγχος των ανθρώπων για εργασιακά και οικονομικά θέματα είναι στην πρώτη γραμμή.
Η κανονικότητα των ειδικών συνθηκών και η κόκκινη γραμμή
Δε ζούμε σε μία κανονικότητα. Ή καλύτερα βιώνουμε μία κανονικότητα ειδικών συνθηκών. Προσαρμοζόμαστε. Αλλά αλήθεια, τί θεωρείται «φυσιολογική αντίδραση» και τι «μη-φυσιολογική αντίδραση» σε μία εποχή εγκλεισμού, όπου η καθημερινότητά μας αλλάζει από λεπτό σε λεπτό; «Η αντίδραση κάθε ατόμου επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες (προσωπικότητα, οικογένεια, ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον), ο τρόπος της διαχείρισης της συνθήκης διαφέρει επίσης. Η πραγματικότητα που βιώνουμε όλοι ανεξαιρέτως είναι ακραία και στρεσογόνος. Είναι λογικό και αναμενόμενο η βεντάλια των συναισθηματικών αντιδράσεων να είναι ευρεία, σύντονη με τους μηχανισμούς άμυνας που διαθέτει ο καθένας. Είναι σημαντικό να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αισθανθεί θλίψη ή οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα. Την ίδια στιγμή ας θυμηθούμε την εσωτερική εκείνη δύναμη που διαθέτουμε ώστε να καταφέρουμε να ανταπεξέλθουμε σε αυτήν την τόσο τραυματική συνθήκη που βιώνουμε», αναφέρει η κυρία Κορομηλά για να αποκαλύψει εν συνεχεία ποια είναι εκείνη η… κόκκινη γραμμή που οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε πως κάτι δεν πηγαίνει καλά. Τα σημάδια εκείνα που βλέπουμε στον εαυτό μας ή στους γύρω μας και πρέπει να επέμβουμε. «Όλοι μας σκεφτόμαστε, συμπεριφερόμαστε και αντιδρούμε με συγκεκριμένους τρόπους, έχουμε οικεία σε εμάς συναισθήματα, γνώριμες αντιδράσεις. Η στιγμή που κάτι από όλα αυτά μας φανεί παράταιρο, δυσδιάκριτο, μας κάνει να νιώθουμε επιπλέον από την συνήθη ανησυχία για τα πράγματα και εν τέλει αναστατώνει τις ισορροπίες μας και την καθημερινότητά μας τότε είναι που θα πρέπει ίσως να χτυπήσει καμπανάκι. Χρειάζεται να προσπαθήσουμε να αφουγκραστούμε πιθανά συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας προς τον εαυτό μας ή προς τους αγαπημένους μας άλλους. Το να καταφέρουμε να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε τα συναισθήματα μας είναι το πρώτο σημαντικό βήμα, μας θυμίζει ότι διαθέτουμε τους μηχανισμούς εκείνους που μας βοηθούν να ανταπεξέλθουμε στην δύσκολη στιγμή. Το μοίρασμα της ψυχικής δυσφορίας με τους αγαπημένους άλλους είναι καταπραϋντικό. Η αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης μπορεί να συμβεί σε συνέχεια των παραπάνω ως μια διαδικασία βαθύτερης «γνωριμίας» με τον εαυτό μας αλλά και ως «μαξιλάρι ασφαλείας» για εκείνες τις συναισθηματικές αντιδράσεις που φαίνονται απειλητικές για την ψυχική μας υγεία».
Η εμπειρία της πανδημίας είναι κατακλυσμίαια για όλους, έχει ανατρέψει ισορροπίες και δεδομένα ετών αν όχι ολόκληρης ζωής, εξακολουθεί να κάνει αισθητή την παρουσία της με αυξανόμενη ένταση. Ο εγγενής ναρκισσισμός μας υπέστη σοβαρό πλήγμα. Θυμηθήκαμε ή συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είμαστε άτρωτοι.
Οδηγός επιβίωσης
Μάσκα, συχνά πλύσιμο χεριών, αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων και απόσταση δύο μέτρων. Ορισμένα από τα μέτρα προφύλαξης για τον Covid-19. Αλλά στην ιδιαίτερη συνθήκη του κοινωνικού αποκλεισμού, ποιος είναι ο «οδηγός επιβίωσης» της ψυχικής υγείας που οφείλουμε να ακολουθούμε με ευλαβική προσοχή; «Περιορισμός της συχνότητας ενημέρωσης και πληροφόρηση από έγκυρες πηγές, Διατήρηση της επικοινωνίας με τους σημαντικούς άλλους, Φροντίδα της σωματικής υγείας (ισορροπημένη διατροφή, επαρκής ύπνος, σωματική άσκηση), Προσπάθεια δημιουργίας και διατήρησης μιας καθημερινής ρουτίνας, Ενασχόληση με δραστηριότητες που μας χαροποιούν (διάβασμα, μουσική, δωρεάν προγράμματα και σειρές στο διαδίκτυο, κ.λ.π.), Αναγνώριση και αποδοχή των συναισθημάτων μας, Παρατήρηση και αναγνώριση συμπτωμάτων στρες, ψυχικής δυσφορίας, Εκπαίδευση σε δεξιότητες για την εδώ και τώρα μείωση της δυσφορίας (διαφραγματική αναπνοή, οπτικοακουστικό υλικό στο διαδίκτυο ασκήσεων αυτοεπικέντρωσης), Αναζήτηση συνεργασίας με ειδικό (αναλυτικές πληροφορίες: www.eody.gov.gr και στην σελίδα της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ www.apsych.med.uoa.gr)», σχολιάζει χαρακτηριστικά η διακεκριμένη ψυχολόγος τονίζοντας πως «η επαναλαμβανόμενη και ασταμάτητη έκθεση στην ενημέρωση (τηλεόραση, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδίκτυο) αυξάνει τα συναισθήματα άγχους και δυσφορίας. Η σωστή πληροφόρηση για τον ιό από έγκυρες πηγές και ο περιορισμός της έκθεσης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε συνδυασμό με τον εμπλουτισμό της καθημερινότητάς μας με ασχολίες που μας ικανοποιούν και μας ευχαριστούν είναι τρόποι που βοηθούν στο να παραμένουμε ψύχραιμοι», είναι μυστικά της επιτυχίας σε αυτή την ιδιαίτερη συνθήκη που βιώνουμε.
Ο χάρτης της ψυχικής υγείας μετά τον εφιάλτη
Το εμβόλιο θα βρεθεί και ο εφιάλτης του Covid-19 θα ολοκληρωθεί. Ωστόσο, πώς θα είναι ο χάρτης της ψυχικής υγείας στη χώρα όταν η πανδημία θα είναι απλά μία κακή εμπειρία; «Η εμπειρία της πανδημίας είναι κατακλυσμίαια για όλους, έχει ανατρέψει ισορροπίες και δεδομένα ετών αν όχι ολόκληρης ζωής, εξακολουθεί να κάνει αισθητή την παρουσία της με αυξανόμενη ένταση. Ο εγγενής ναρκισσισμός μας υπέστη σοβαρό πλήγμα. Θυμηθήκαμε ή συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είμαστε άτρωτοι. Κοντολογίς ανακινήθηκαν διωκτικά άγχη, ήρθαμε αντιμέτωποι/ες με ανοίκεια συναισθήματα. Κληθήκαμε να εφεύρουμε έναν νέο κλειστό τόπο συνάντησης με τον άλλο ως άμυνα απέναντι στην απειλή της εισβολής και για την προστασία της υγείας. Σε αυτόν τον ψυχικό κλυδωνισμό προστίθεται η πραγματικότητα της ανεργίας και των οικονομικών προβλημάτων. Την ίδια στιγμή οι άνθρωποι εμφανίζονται περισσότερο έτοιμοι να αφουγκραστούν αυτό που συμβαίνει, αυτό που τους συμβαίνει, με έναν διαφορετικό τρόπο. Το ίδιο παρατηρώ ότι γίνεται όταν πρόκειται για τον διπλανό, τον οικείο, τον γείτονα. Είναι σαν εμπρός στο άγνωστο να αναδύεται ένα πλέγμα αλληλεγγύης ως εαν αυτή να είναι η δύναμή μας. Αναμφίβολα η πραγματικότητα της πανδημίας φαίνεται ότι έχει αφήσει και θα συνεχίσει να αφήνει αποτυπώματα στην ψυχική μας ζωή : αίσθημα φόβου, απειλής, κατάθλιψη. Σε τελική ανάλυση όμως χρειάζεται να προσπαθούμε να μεταβολίζουμε και να νοηματοδοτούμε τα αρνητικά συναισθήματα.
Να είμαστε ρεαλιστικά αισιόδοξοι».