« Κάντε ό, τι θέλετε [με τα παιδιά σας]. Έτσι κι αλλιώς ό, τι και να κάνετε κακό θα είναι» (Sigmund Freud)
Αυτή την απάντηση έδωσε ο πατέρας της ψυχανάλυσης στην Μαρία Βοναπάρτη , ψυχαναλύτρια κι εκείνη, στο ερώτημά της για το ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος να μεγαλώσει τα παιδιά της.
Παιδική παντοδυναμία: Αλήθεια ή ψευδαίσθηση;
Αν γυρίσει κανείς το χρόνο πίσω θα δει ότι το παιδί ως οντότητα έχει περάσει πολλά. Ας θυμηθούμε τον Όλιβερ Τουίστ με όλη την φτώχεια και την ταλαιπωρία που βίωσε, ή τα παιδιά που σταματούσαν ή/και δεν πήγαιναν καθόλου στο σχολείο για να δουλέψουν : η αντιμετώπισή τους ήταν περισσότερο αυτή ενός ενήλικα, χωρίς ιδιαίτερο νοιάξιμο. Στην συνέχεια , εισήλθε στην ζωή μας η ψυχολογία του παιδιού: τότε είναι που το παιδί παύει να είναι ένα εκμεταλλεύσιμο υποκείμενο, και αντιμετωπίζεται ως ένας άνθρωπος που χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα, ζεστασιά και αποδοχή.
Τα τελευταία 50 χρόνια τα παιδιά έχουν γίνει το κέντρο του κόσμου. Τώρα πλέον λέμε ότι το παιδί από την ώρα που γεννιέται είναι μια προσωπικότητα αυτόνομη , με τρομακτικές δυνατότητες και έρμαιο/δέσμιο ανεξέλεγκτων επιθυμιών. Και αυτό εν μέρει ισχύει. Το παιδί είναι βαθιά εγωκεντρικό. Θεωρεί ότι βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής όλων. Και φυσικά αυτό είναι για τους γονείς του. Ο ρόλος των ενηλίκων είναι να φροντίσουν για κάθε ανάγκη του βρέφους και να ανταποκριθούν άμεσα στις ανάγκες του. Αυτές οι πρωταρχικές ανάγκες (τροφή, ζεστασιά, ανακούφιση από τον πόνο) είναι σημαντικό να καλυφθούν έτσι ώστε να μπορέσει το βρέφος να εξελιχθεί σε ένα υγιές παιδί ψυχικά και σωματικά και αργότερα ένας ώριμος ενήλικας.
Τα παιδιά γεννιούνται βασιλιάδες. Και είναι πολύ σημαντικό να είναι έτσι τα πράγματα. Να αισθάνονται ότι είναι το κέντρο της ζωής. Αυτό από μόνο του συνιστά μια ασφαλή και σταθερή θέση ώστε αργότερα να θεμελιώσουν το σύστημα της δικής τους αυτεκτίμησης. Σταδιακά όμως χρειάζεται να αρχίσουν να συνειδητοποιούν ότι οι γονείς έχουν κι άλλα ενδιαφέροντα, και άλλες ασχολίες, ανεξάρτητα από εκείνα. Με λίγα λόγια, τα παιδιά να απαλλαχθούν από το απατηλό αίσθημα της παντοδυναμίας, ότι δεν είναι τα μοναδικά άτομα στον κόσμο. Και εδώ είναι που οι γονείς, ως οι πρώτοι και κύριοι παιδαγωγοί, οφείλουν και πρέπει να τους επιτρέψουν να περάσουν από το μονοπάτι του εγωκεντρισμού και της φαντασιωσικής παντοδυναμίας στην αντίληψη της πραγματικότητας.
Πώς όμως θα επιτευχθεί τούτη η…. επικίνδυνη αποστολή;
Σε αυτό που χρειάζεται να σταθεί κανείς είναι τα αναγκαία όρια που οι γονείς μπορούν να θέσουν σε αυτό το αίσθημα «του δικαιώματος στα πάντα». Με έναν όρο: αυτές οι στερήσεις, οι απώλειες, να μην κλονίσουν την σιγουριά της πλαισίωσης που ως τώρα το παιδί ένιωθε, να μην κάνουν το παιδί να αισθανθεί ότι το απορρίπτουν. Είναι καλό να θυμόμαστε ότι για κάθε τι που αποκτούμε το τίμημα είναι κάποια απώλεια.
Επιπλέον είναι ουσιαστικής σημασίας εμείς οι γονείς να εγκαταλείπουμε σταδιακά την δική μας παντοδυναμία. Να δείχνουμε περισσότερη εμπιστοσύνη στο παιδί, δίχως να ξεχνάμε ιεραρχίες : ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΦΙΛΟΙ! Σκοπός μας δεν είναι να μας υπακούσει ένα παιδί αλλά να συνεργαστεί. Το αίσθημα στέρησης, η κατάσταση κατά την οποία το παιδί θα μάθει να δρα συγκρατημένα, ελεγχόμενα, θα αποδώσει εν συνεχεία μια αίσθηση ζωντάνιας…αρκεί οι γονείς να συμμετέχουν και να δρουν καθησυχαστικά σε όλη αυτήν αγωνία. Τόσο η ανεκτική όσο και η αυταρχική διαπαιδαγώγηση δεν επιφέρουν κανένα απολύτως θετικό αποτέλεσμα, αντίθετα έχουν οδυνηρές συνέπειες στην μετέπειτα ενήλικη ζωή.
Όσο πιο σταθερά είναι τα όρια τόσο το παιδί οδηγείται σε μια ζωή με μεγαλύτερη αυτονομία, αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση.
Θεσμοθέτηση ορίων
Καταρχήν είναι αναγκαίο να ξεκαθαρίσουμε ότι σύμφωνα με την αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού και κατά την κρίση του γονιού πρέπει να υπάρξει ένα «συμβόλαιο» και μια «δέσμευση για την τήρησή του» μεταξύ των δυο μερών. Με αυτόν τον τρόπο ούτε το παιδί θα πει ότι δεν ήξερε αλλά ούτε και ο γονιός θα αλλάζει διαρκώς τον κανόνα ανάλογα με τις προσδοκίες του. Θυμηθείτε ότι είμαστε πρότυπα για τα παιδιά μας. Επίσης χρειάζεται να τονιστεί ότι ο γονικός έλεγχος δεν πρέπει να περιορίζει τις ευκαιρίες για πειραματισμό και πρέπει να επιτρέπει την αυθόρμητη έκφραση (ας αφήσουμε πρώτα να δράσει το παιδί και στην συνέχεια να δηλώσουμε την αντίδρασή μας). Έτσι λοιπόν οι γονείς χρειάζεται να :
- Θέτουν δίκαια και σταθερά όρια
- Προτείνουν λογικούς κανόνες
- Παρέχουν σαφείς οδηγίες
- Επαινούν και να ενθαρρύνουν την συνεργασία
- Αντιδρούν άμεσα στην απαράδεκτη συμπεριφορά
Και το παιδί να μάθει να δέχεται τις συνέπειες των πράξεών του.
Έχει μεγάλη σημασία η σταθερότητα και η αντοχή που θα επιδείξουν οι γονείς στην οριοθέτηση των παιδιών και την τήρησή της καθώς εκεί ακριβώς πλάθεται η ιδέα που έχει το παιδί για την αποφασιστικότητα του γονιού του. Ο ίδιος εδραιώνεται ως γονιός, αποτελεί πρότυπο για ταύτιση κι ένα ασφαλές περιβάλλον για την εκδήλωση μιας συναισθηματικής συμμαχίας.
Μια διαπαιδαγώγηση εμποτισμένη με σαφή όρια και συμμαχία βοηθά το παιδί να βρει την θέση του στο χώρο, στην ιστορία και να αντιληφθεί το πέρασμά του στην ροή του χρόνου (Νaouri, A., 2012). Έτσι κι εμείς σαν γονείς, αναστοχαζόμενοι πάνω στο το αρχικό σχόλιο του Freud, να σκεφτούμε ότι πάντοτε αυτό που κάνουμε δεν είναι ακριβώς αυτό που τα παιδιά μας περιμένουν αλλά και ότι προσπαθούμε να κάνουμε το λιγότερο δυνατό κακό πάντοτε με θετική διάθεση και αίσθημα του δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γουίννικοτ, Ντ. : «Το παιδί, η οικογένεια και ο εξωτερικός του κόσμος», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα Οκτώβριος 2009
- Γουίννικοτ, Ντ. : «Το παιδί , το παιχνίδι και η πραγματικότητα», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, Οκτώβριος 2009
- Naouri, A. : « Εκπαιδεύοντας τα παιδιά. Όρια στην παιδική παντοδυναμία», εκδ. Κέλευθος, Αθήνα 2012
- Σιδέρης, Ν. : «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, Γονείς θέλουν!», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, Μάρτιος 2009
- Φρόϋντ, Σ. : «Πέραν της αρχής της ηδονής», εκδ. Επίκουρος, Αθήνα 2001
- Φρόϋντ, Σ. : «Για τον ναρκισσισμό μια εισαγωγή», εκδ. Principia, Αθήνα 2013
Εύα Κορομηλά
Ψυχολόγος Msc
